Saturday, 18 January 2025

ఘంటసాల - సదా మదిలో మెదిలే సజీవరాగం - 65వ భాగం - నా రాణి కనులలోనే ఆనాటి కలలు సాగే

"ఘంటసాల - సదా మదిలో మెదిలే సజీవరాగం" పేరుతో సాగే ఈ శీర్షిక, ఘంటసాలవారి రాగాధారిత ఏకగళ గీతాలను పరిచయం చేస్తూ ఘంటసాలగారికి సంబంధించిన ముచ్చట్లతో సాగే జ్ఞాపకాలమాలిక!!"ఘంటసాల - సదా మదిలో మెదిలే సజీవరాగం" పేరుతో సాగే ఈ శీర్షిక, ఘంటసాలవారి రాగాధారిత ఏకగళ గీతాలను పరిచయం చేస్తూ ఘంటసాలగారికి సంబంధించిన ముచ్చట్లతో సాగే జ్ఞాపకాలమాలిక!!

   

ఘంటసాల మదిలో సదా మెదిలే సజీవరాగం!!
అరవై నాలుగవ భాగం ఇక్కడ

65వ సజీవరాగం - నా రాణి కనులలోనే ఆనాటి కలలు సాగే 

చిత్రం - చిలక గోరింకా
గానం - ఘంటసాల
రచన - శ్రీశ్రీ
సంగీతం - ఎస్.రాజేశ్వరరావు

పల్లవి :

నా రాణి కనులలోనే ఆనాటి కలలు దాగే 

ఊరించు తొలి దినాలే ఈ రేయి పిలువసాగే 

                                            ! నా రాణి!

చరణం 1:

నగుమోము చూడబోయి నినుచేర

నాటి రేయి నను క్రీగంటనే కని

ఆ వెంటనే చని దూరాన దాగుంటివే

                                            ! నా రాణి!

చరణం 2:

 సిగలోని మల్లెపూలా సవరించబోవు వేళా 

మది గిలిగింతగా చేయి విదిలించగా 

ఎద నినుకోరి పులకించెనే

                                            ! నా రాణి!

 చరణం 3:

పడకింటి శయ్య చెంత నీ మేను

తాకినంత మన గీతాలలో

జలపాతాలలో నవరాగాలు మ్రోగేనులే

                                            ! నా రాణి!

మోహం ముఫ్ఫైయేళ్ళు, ఆశ అరవై రోజులు అని అంటాడో అరవ కవి. అంటే యవ్వన దశలోని  కోరికలు, పరస్పర ఆకర్షణలు  వాటివలన కలిగే ఆనందం క్షణికమైనవి, తాత్కాలికమైనవి అని చెప్పడం. జీవితంలోని మహదానందం, తృప్తి దంపతులకు లభించేది వయసు మళ్ళిన తర్వాతే.  జీవితం నేర్పిన అనుభవసారంతో దంపతులిద్దరూ పరస్పరం ఒకరినొకరు అర్ధంచేసుకొని ఒకరికోసం మరొకరుగా జీవించేప్పుడు కలిగే ఆనందం అనిర్వచనీయం. ఆ ప్రేమ శాశ్వతం. నిజమైన ప్రేమ బాహ్యాసౌందర్యానికి, అందువలన కలిగే వాంఛలకు సంబంధించినది కాదు. అనురాగభరితమైన ప్రేమ మనసుకు సంబంధించినది. వృధ్ధాప్యం దేహానికేగాని మనసుకు కాదు. పటిష్టమైన ప్రేమానుబంధంతో అరవైలలో కూడా ముఫ్ఫైలలోలా  ఆనందం అనుభవిస్తూ జీవితాన్ని సుఖమయం చేసుకోవచ్చును.

అదే నేటి ఘంటసాలవారి సజీవరాగం మనకు బోధపరుస్తుంది.

సంతానం తప్ప సకల సౌభాగ్యాలు కలిగిన ఒక ధనిక దంపతుల షష్టిపూర్తి మహొత్సవంనాటి రాత్రి శోభాయమానంగా అలంకరించబడిన పడకగదిలో  సిగ్గుతో ముడుచుకుపోతున్న భార్య మనసెరిగిన  ఆ భర్త  తమ మొదటిరాత్రి మధురానుభూతులను వీణ మీద పలికిస్తూ  'నా రాణి కనులలోనే ఆనాటి కలలు దాగే....అని సుశ్రావ్యంగా ఆలపిస్తూ ఆమెకు పరవశత్వాన్ని, ప్రమోదాన్ని కలిగిస్తాడు.

వృధ్ధాప్య దశకు చేరుకున్న ఓ అనురాగపూరిత అన్యోన్య దంపతుల కథే ఈ 'చిలకా గోరింక'. (చిలక  గోరింక ఒక జాతి పక్షులు కావని, ఒక గూటిలో కలసి జీవించవని  పక్షిశాస్త్రజ్ఞులంటారు. అయినా 'చిలకా గోరింకల్లా' కలసిమెలసి ఉండడాన్ని ఆ రెండు పక్షులకి అన్వయించడం మాత్రం సర్వత్రా స్థిరపడిపోయింది).

మన తెలుగు సినిమాలలో యవ్వన దశ దాటి వృధ్ధాప్యంలో అడుగుపెట్టిన ఒక వ్యక్తి  శృంగారపరమైన మధుర గత స్మృతులను నెమరువేసుకుంటూ ఆలపించడమనేది అరుదుగా జరిగే ఒక విలక్షణమైన వ్యవహారం. ఇటువంటి గీతాల చిత్రీకరణ రచయితకు, సంగీత దర్శకుడికి, గాయకుడికి, నటీనటులకుదర్శకుడికి అందరికీ కత్తిమీద సామే. పెను సవాలు వంటిదే. సున్నిత, లలిత శృంగారభావాలకు ఆమడ దూరంలో వుండే ఎస్.వి.రంగారావు వంటి నటుడితో ఆయనకు జోడీగా అంజలీదేవి మీద ఈ గీతాన్ని చిత్రీకరించాలని నిర్ణయించడం దుస్సాహసమే.

అయినా అటువంటి క్లిష్ట కార్యాన్ని 'చిలకా గోరింక' సినీమాలో బహు చాకచక్యంగా సమర్ధవంతంగా నిర్వహించారు దర్శక నిర్మాత కె.ప్రత్యగాత్మ. ప్రత్యగాత్మ అంటే స్వయంప్రకాశత్వం గల ఆత్మ కలిగినవాడని అర్ధం. ఆత్మా ఆర్ట్స్ బ్యానర్ మీద ప్రత్యగాత్మ నిర్మాతగా తన తొలి ప్రయత్నంగా నిర్మించిన చిత్రం 'చిలకా గోరింక' . కృష్ణకుమారి, కృష్ణంరాజు నవయవ్వన చిలకా గోరింకలైతే, అంజలీ దేవి, ఎస్.వి.రంగారావు మలి వయసు చిలకా గోరింకలు. ఈ ఇద్దరే ఈ సినీమాకు అసలైన నాయికా నాయకులు.

 'చిలకా గోరింక' సినీమా లో ఏడు పాటలు, మూడు పద్యాలు వున్నా ఘంటసాల మాస్టారు పాడిన పాటలు మాత్రం రెండే రెండు. మిగిలిన గీతాలను పి.సుశీల, జానకి, మాధవపెద్ది, టి.ఆర్.జయదేవ్  గానం చేశారు. అందులో ఘంటసాలవారి గళంలో నుండి వచ్చిన రెండు పాటలు మాత్రం బహుళ జనాదరణ పొందాయి. వాటిలో ప్రముఖమైనది, సజీవరాగమై విరాజిల్లుతున్నది 'నా రాణి కనులలోనేఅనే గీతం. ఈ పాటను మహాకవి శ్రీశ్రీ వ్రాశారు. అగాధమౌ జలనిధిలో అమూల్య ఆణిముత్యాల్లా విప్లవకవి కలం నుండి కూడా  సున్నితమనస్కమైన సరసగీతాలెన్నో అలవోకగా జాలువారాయి. అలాటి వాటిలో 'నా రాణి కనులలోనే' పాట ఒకటి. ఈ గీతంలోని - "నగుమోము చూడబోయి నినుచేర నాటి రేయి నను క్రీగంటనే కని అ వెంటనే చని దూరాన దాగుంటివే""పడకింటి శయ్య చెంత నీ మేను తాకినంత మన గీతాలలోజలపాతాలలో నవ రాగాలు మ్రోగెనులే" వంటి పద ప్రయోగాలు శ్రీశ్రీ గారి ఉన్నత భావుకతకు అద్దం పడతాయి.

స్వరాలతో సయ్యాటలాడుకునే రసాలూరు రాజేశ్వరరావుగారు ఈ పాటకు అద్భుతమైన స్వరాలనే సమకూర్చారు. వలజి రాగ మాధుర్యమంతా ఈ పాటలో గుప్పించారు. వలజి ఐదు స్వరాలు కల ఔఢవరాగం. ఆరోహణలో ' స గ ప ద ని' అవరోహణలో ' స ని ద ప గ' అనే ఐదు స్వరాలే వుంటాయి. 'రిషభం మధ్యమం' స్వరాలు ఈ రాగానిలో వుండవు. వలజి రాగం 28వ మేళకర్త అయిన "హరికాంభోజి"  జన్యం.  హిందుస్థానీ సంగీత శైలిలో వలజికి సమాంతర రాగం 'కళావతి'. ఈ రెండు రాగాలలో జనాదరణ పొందిన సినీమా పాటలెన్నో అన్ని భాషలలో వున్నాయి. పాట ప్రారంభంలో వీణ చిట్టిబాబుగారి సుస్వరాల వీణ వలజి రాగ స్వరూపాన్ని మనకు తెలియజేస్తుంది. వీణతో పాటు పియోనా, ఫ్లూట్, వైలీన్స్, తబలా, డబుల్ బేస్ వంటి వాద్యాలతో రాజేశ్వరరావుగారు ఈ పాటను మలచారు.

రాగ లక్షణాలకు, భావ ప్రకటనకు, సుస్పష్టమైన భాషకు మారుపేరైనై ఘంటసాల తన గాన మాధుర్యంతో 'నా రాణి కనులలోనే ' పాటను సజీవం చేశారు. ఆ గళంలోని లాలిత్యం, సౌమ్యత, శ్రావ్యత, గమకశుధ్ధి శ్రోతల హృదయాలలో మధురోహలను, అనిర్వచనీయ అనుభూతిని కలిగిస్తాయి.

 ఏ నటుడికి పాడినా, ఏ పాత్రకు పాడినా ఆ నటుడిని, ఆ పాత్రను మన కళ్ళెదట సాక్షాత్కరింపజేయడం ఘంటసాలవారికి వెన్నతో పెట్టిన విద్య. 'నా రాణి కనులలోనే' పాటను కళ్ళుమూసుకు విన్నా రంగారావుగారు, ఆయన పాత్రే మనకు గోచరిస్తాయి. అందుకు తగినట్లు గానే ఎస్.వి.రంగారావు, అంజలీ దేవి ఈ పాటకు అసమాన్యమైన నటనను కనపర్చారు... లేదు ఆయా పాత్రలలో సజీవంగా కనిపించారు.   రొమాంటిక్ బెడ్ రూమ్ సీనే అయినా ఎక్కడా అసభ్యత, మితిమీరిన శృంగార చేష్టలు లేకుండా subtle expressions తో డిగ్నిఫైడ్ గా నటించడం వారిద్దరికే చెల్లు.  ముఖ్యంగా, ఈ పాటలో వీణను సక్రమమైన పధ్ధతిలో మీటడానికి రంగారావు గారు తీసుకున్న శ్రధ్ధ, కనపర్చిన అవగాహన ఎంతో అభినందించదగ్గది. సాధారణంగా మన సీనీమాలలో నటీనటులు వాయిద్యాలను సక్రమంగా handle చేయడం జరగదు. ఆ విషయంలో మన దర్శక నిర్మాతలు, నటులు ఆ విషయానికి తగిన ఓర్పు, ప్రత్యేక శ్రధ్ధ కనపర్చరు. అందుకే ఆ పాటలు సంగీతం తెలిసినవారికి హాస్యాస్పదంగా, ఆవేదన, కొన్ని సందర్భాలలో జుగప్స కలిగించేవిగా వుంటాయి.

ఘంటసాల గానం, ఎస్.వి.రంగారావు, అంజలీ దేవి నట వైదుష్యంతో 'నా రాణి కనులలోనే' పాట సజీవరాగం అయింది. ఐదున్నర దశాబ్దాల తర్వాత కూడా ఇంకా సంగీతాభిమానులను అలరిస్తోంది.

ప్రత్యగాత్మ గారి "చిలకా గోరింక" కృష్ణంరాజు, రమాప్రభ వంటి నూతన నటులను తెలుగువారికి పరిచయం చేసింది. జయదేవ్ వంటి గాయకుడికి మూడు  పాటలతో మంచి అవకాశం కల్పించింది. ఈ సినీమా హీరోగా  కృష్ణంరాజుకుగాయకుడిగా జయదేవ్ కు గుర్తింపునిచ్చినా వెనువెంటనే మూకుమ్మడిగా గొప్ప అవకాశాలు లభించలేదు. అందుకు 'చిలకా గోరింక' సినీమా  అపజయం పాలవడం ఒక కారణం కావచ్చును. ఆర్ధికంగా అపజయం పాలయినా  ఆంధ్రప్రదేశ్ ప్రభుత్వం నుండి ఉత్తమ చలనచిత్రంగా నంది అవార్డును గెలుచుకుంది.

చిలకా గోరింక సినీమాలో ఘంటసాల మాస్టారు పాడిన రెండు పాటలు ఎస్.వి.రంగారావుగారి మీదే చిత్రీకరించబడడం ఒక విశేషం. 



వచ్చే ఆదివారం "ఘంటసాల మదిలో మెదిలే సజీవరాగం" శీర్షికలో మరల మరో మరపురాని గీతంతో కలుసుకుందాము. 

ప్రణవ స్వరాట్

Saturday, 11 January 2025

ఘంటసాల - సదా మదిలో మెదిలే సజీవరాగం - 64వ భాగం - మదిలో మౌనముగా కదలె మధుర వీణ

"ఘంటసాల - సదా మదిలో మెదిలే సజీవరాగం" పేరుతో సాగే ఈ శీర్షిక, ఘంటసాలవారి రాగాధారిత ఏకగళ గీతాలను పరిచయం చేస్తూ ఘంటసాలగారికి సంబంధించిన ముచ్చట్లతో సాగే జ్ఞాపకాలమాలిక!!"ఘంటసాల - సదా మదిలో మెదిలే సజీవరాగం" పేరుతో సాగే ఈ శీర్షిక, ఘంటసాలవారి రాగాధారిత ఏకగళ గీతాలను పరిచయం చేస్తూ ఘంటసాలగారికి సంబంధించిన ముచ్చట్లతో సాగే జ్ఞాపకాలమాలిక!!

   

ఘంటసాల మదిలో సదా మెదిలే సజీవరాగం!!
అరవై మూడవ భాగం ఇక్కడ

64వ సజీవరాగం - మదిలో మౌనముగా కదలె మధుర వీణ

చిత్రం - శకుంతల
గానం - ఘంటసాల
రచన - సినారె
సంగీతం - ఘంటసాల

శ్లోకం :

అనాఘ్రాతం పుష్పం కిసలయమలూనం కరరుహై

అనావిధ్ధం రత్నం మధు నవమనాస్వాదిత రసమ్

అఖండం పుణ్యానాం ఫలమివ చ తద్రూప మనఘం

నజానే భోక్తారం కమిహ సముపస్థాస్యతి విధిః నజానే 

 (కాళిదాసు విరచిత అభిజ్జాన శాకుంతలం నుండి)

తాత్పర్యం :

అభిజ్ఞాన శాకుంతలం రెండవ అంకంలో శకుంతల గురించి రాజా దుష్యంతుడు తన చెలికానితో పలికిన మాటలు ...

 "ఈమె వాసన చూడబడని పువ్వుఏ గోళ్ళచేతా గిల్లబడని చిగురుటాకు. రంధ్రం తొలవబడని రత్నం. రుచి చూడబడని తియ్యని కొత్త తేనె. చేసుకున్న పుణ్యాలకి పరిపూర్ణమైన ఫలం. ఎవడు ఈ కన్నెను అనుభవించాలని బ్రహ్మ వ్రాసిపెట్టాడో! నాకు తెలియదు."

ఈ శ్లోకం దుష్యంతుడి వ్యామోహానికి, నిర్లజ్జకు పరాకాష్టగా కవి కాళిదాసు మలిచాడని భావించవచ్చును.

 (కీ.శే. పట్రాయని సంగీతరావుగారు ఇచ్చిన వివరణ )

పల్లవి : 

మదిలో మౌనముగా

కదలె మధుర వీణ - 2

చరణం 1 :

రాజహంసవోలె సాగి రమణి తిరిగి చూసే

మరుడేమొ దాగి దాగి విరితూపులు దూసె

ఈ విరాళి నాలో ఏ నాటికి తీరునో

                                    ! మదిలో!

 చరణం 2 :

తెలివెన్నెల జాలువారె చెలియ నవ్వులోన

కనరాని జ్వాలలేవో కలిగెను నాలోన

ఈ తీయని రేయి ఇటులే తెలవారునో

                                    ! మదిలో!

అనాదిగా మన సమాజంలో  పురుషాధిక్యత వలన స్త్రీ అబలగా, బానిసగా, భోగవస్తువుగా అణగద్రొక్కబడింది. ఏ స్వేఛ్ఛ, స్వాతంత్ర్యం లేకుండా  స్త్రీలు అనుభవించే  కష్టనష్టాలకు, అవమానాలకు దర్పణం శకుంతల. పుట్టిన వెంటనే పసికందుగా వున్న కన్నబిడ్డను  నిర్దాక్షిణ్యంగా వదలిపెట్టి వెళ్ళి పోయిన ఆమె తల్లిదండ్రులు మేనకా విశ్వామిత్రులు. శాకుంతల పక్షులు కరుణించి  ఆ పసికందు ఆకలిని తీర్చడం వలన శకుంతలగా గుర్తించబడింది. కణ్వ మహర్షి దయతో పెరిగి పెద్దయిన కన్య శకుంతల.

కణ్వాశ్రమంలోని శకుంతల అందచందాలకు, ముగ్ధత్వానికి వ్యామోహం చెంది దుష్యంత మహారాజు ఆమెను గాంధర్వ వివాహం చేసుకుంటాడు. అక్కడినుండే శకుంతల కష్టాలు ప్రారంభమయాయి. నేడు మనం ఎవరి పేరుతో ఈ దేశాన్ని భారత దేశం అని పిలుచుకుంటున్నామో ఆ భరత చక్రవర్తి ఈ శకుంతల కుమారుడు. అంతటి చారిత్రక ప్రశస్తి పొందిన కావ్యనాయిక శకుంతల. ఐదవ శతాబ్దానికి(?) చెందిన సంస్కృత కవి కాళిదాసు వ్రాసిన అభిజ్ఞాన శాకుంతలంలోని కథానాయిక శకుంతల. శకుంతలదుష్యంతుల ప్రణయగాథ ఇతివృత్తం. కాళిదాసు మహాకవి ఏ రాజాస్థానానికి చెందినవాడో నిర్దిష్టమైన చారిత్రకాధారాలు లేవు. అయినా రెండవ చంద్రగుప్తుని ఆస్థానకవియని కొంతమంది చరిత్రకారుల వాదన. విక్రమాదిత్యుని కొలువులో వున్నట్లు చెప్పబడినా 'విక్రమాదిత్య' అనే బిరుదు అనేక మంది చక్రవర్తులకు వున్నట్లు తెలుస్తోంది. కాళిదాసు మహాకవి అభిజ్జాన శాకుంతలంతో బాటు రఘువంశం, కుమారసంభవం, మేఘదూతం, విక్రమోర్వశీయం వంటి గొప్ప కావ్యాలను కూడా వ్రాశాడు.

సినీమా మాధ్యమం ఆవిర్భవించినప్పటినుండి ఈ కథను అనేక భాషలలో అనేకసార్లు అనేక దిగ్ధంత దర్శకులు సినిమాగా మలిచారు. ముందుగా, 1940లో Ellis R. Dungan దర్శకత్వంలో తమిళంలో సుప్రసిధ్ధ కర్ణాటక సంగీత విద్వాంసులు ఎమ్.ఎస్.సుబ్బులక్ష్మి, జి.ఎన్.బాలసుబ్రహ్మణ్యం శకుంతల, దుష్యంతులుగా ఈ శకుంతల వచ్చింది. ఆ తర్వాత హిందీలో వి.శాంతారాం తన మొదటి భార్య జయశ్రీ గాడ్కర్ శకుంతలగా, చంద్రమోహన్ (తెలుగు రంగులరాట్నం  హీరో చంద్రమోహన్ కాదు) దుష్యంతుడిగా 1943లో నిర్మించారు. భారతీయ సంగీత, నృత్య, చిత్రకళలలోఅణువణువున ద్యోతకమయ్యే భావ సౌందర్యాన్ని, విశిష్టతను తన సినిమాల ద్వారా అద్భుతంగా ఆవిష్కరించి ప్రపంచానికి చాటిచెప్పిన నిర్మాతదర్శకుడు వి.శాంతారామ్. ఆయనకు శకుంతల పాత్ర అంటే చాలా ఇష్టం అనిపిస్తుంది.

ఈ శకుంతలను తిరిగి కలర్ లో  తెలుగు, హిందీ భాషలలో ఎన్.టి.రామారావు దుష్యంతుడిగా, ఘంటసాలవారు సంగీత దర్శకుడిగా నిర్మించబోతున్నారనే వార్త కొన్నాళ్ళు మద్రాస్ లో సంచారం చేయడం చేసింది. కానీ, ఏ కారణం చేతనో శాంతారాం సంకల్పం నెరవేరలేదు. అదే కనుక జరిగివుంటే ఎన్.టి.ఆర్., ఘంటసాల కీర్తికిరీటాలలో మరో ఉత్తమ మణిగా భాసిల్లివుండేది.

తర్వాత, 1961లో శాంతారాం తానే దుష్యంతుడిగా, తన రెండవ భార్య సంధ్య శకుంతలగా 'స్త్రీ' పేరిట నిర్మించి అఖండ ఖ్యాతిపొందారు. ఈ సినీమాను మౌంట్ రోడ్ లోని గ్లోబ్ ధియేటర్ (LIC పక్కన వుండేది) లో చూసిన గుర్తు. ఈ చిత్రంలోని పాటలు, నృత్యాలు,దృశ్య చిత్రీకరణ ప్రేక్షకులను అబ్బురపరుస్తుంది. విదేశాలలో, చలనచిత్రోత్సవాలలో కూడా ప్రదర్శించబడి విమర్శకుల , ప్రేక్షకుల ప్రశంసలను పొందిన చిత్రం శాంతారాం 'స్త్రీ'.

ప్రేక్షకులను ఇంతటి ప్రభావితం చేసిన 'శకుంతల' ను 1965 లో తీయ సంకల్పించారు లక్ష్మీరాజ్యం, శ్రీధర్ రావులు. కమలాకర కామేశ్వరావు దర్శకత్వంలో ఎన్.టి.రామారావు దుష్యంతుడిగా, బి.సరోజాదేవి శకుంతలగా, నాగయ్య కణ్వుడిగా, ఇ.వి.సరోజముక్కామల మేనకా విశ్వామిత్రులుగా, శారదాగీతాంజలి శకుంతల నెచ్చెలులు, అనసూయ, ప్రియంవదలుగా ప్రముఖ తారాగణంతో తలపెట్టారు. సంగీత దర్శకుడిగా ఘంటసాలవారిని నియమించారు.

ఈ విషయం నాకు చాలా రకాలుగా ఆనందం కలిగించింది. ఒకటి ఈ సినిమా ఘంటసాలవారు సంగీత దర్శకుడిగా పని చేయడం; సహజంగానే పౌరాణిక చిత్రాలంటే సుశ్రావ్యమైన మంచి సంగీతానికి స్కోప్ వుంటుంది; మరొకటిశాంతారాం తీసిన  స్థాయిలో తెలుగులో సినీమా వస్తుందనే ఆశ. అయితే అది ఆశగానే మిగిలిపోయింది. కారణం ఈ తెలుగు సినీమా కలర్ లో కాకుండా బ్లాక్ ఎండ్ వైట్ లో తీసారు. అది నాకు బాగా అసంతృప్తి కలిగించిన విషయం. కారణం, ప్రకృతి సౌందర్య దృశ్యాలుకళాత్మకమైన భారీ సెట్ల ఔన్నత్యం  రంగులలో ప్రతిఫలించినంతగా తెలుపు నలుపులలో ప్రతిఫలించవు. అయితే, పీత కష్టాలు పీతవి, చెప్పుకుంటూపోతే కొండవీటి చేంతాడంత. ఆ  నిర్మాతల సాధకబాధకాలు వారివి.

సినీమా కలర్ కాకపోతేనేం! నటీనటుల పాత్రోచిత నటన, దర్శకుని ప్రతిభనవరసాలతో నిండిన వైవిధ్యభరితమైన ఘంటసాలవారి పాటలు, నేపథ్య సంగీతం శకుంతలకు ప్రాణప్రతిష్ట చేశాయి. ఈ సీనీమాలో  దుష్యంతుడిగా  ఎన్.టి.ఆర్ హుందాగా, దర్జాగా, రాజసంతో నటించారు. ఆ పాత్రకు ఘంటసాల మాస్టారు పాడిన ' అనాఘ్రాతం పుష్పం' అనే కాళిదాసు శ్లోకం,  'మదిలో మౌనముగా' పాట ఎంతో మనోహరంగా వుంటుంది. అదే ఈనాటి మన 'ఘంటసాల - సజీవరాగం'.

'అనాఘ్రాతం పుష్పం' శ్లోకాన్ని ఘంటసాల మాస్టారు కళ్యాణి రాగంలో స్వరపర్చి ఎంతో హృద్యంగా ఆలపించారు. ఈ శ్లోకం అయిన మరుసటి ఒకటి రెండు సీన్లలో "మదిలో మౌనముగా" విరహగీతం.  ఎంతో ఔచిత్యంతో  డా.సి.నారాయణరెడ్డిగారు సమకూర్చిన సాహిత్యంఈ పాటకు నిండుదనాన్ని చేకూర్చింది. ఘంటసాల మాస్టారు హిందుస్థానీ ఖమాస్ రాగ నుడికారంతో అద్వితీయంగా గానం చేసారు. గాంభీర్యం, లాలిత్యంతో కూడిన ఘంటసాలవారి గాత్రమాధుర్యంతో ఈ పాట ఆపాతమధురమే అయింది.  ఘంటసాల మాస్టారు ఉపయోగించిన సితార్, ఫ్లూట్, హార్ప్, ఎలక్ట్రిక్ గిటార్, వైబ్రోఫోన్, వైలీన్స్, తబలా, డబుల్ బేస్ వంటి వాద్యాలు  "మదిలో మౌనముగా" పాటకు  నిండుదనాన్ని, శ్రావ్యతను చేకూర్చాయి. 'శకుంతల' చిత్రానికి ఆద్యంతం ఘంటసాల మాస్టారు అందించిన నేపథ్య సంగీతాన్ని అనుభవించడానికి ఎంతో రసహృదయం కావాలనడంలో ఎటువంటి సందేహం లేదు.  పాటలో 'కదలె మధుర వీణ' అంటూ నేపధ్యంలో పూర్తిగా సితార్ నే వినిపించడం; తెరమీద సితార్, వీణలకు బదులు ' గోటు' వాద్యంలాటిదానిని చూపించడం గీత వాద్యాల పట్ల కనీస అవగాహన ఉన్నవారిని కూసింత ఇబ్బంది పెట్టే విషయమే. అయితే ప్రాచీనకాలంలో ప్రతీ తంత్రీ వాద్యాన్ని 'వీణ' అనే అనేవారట. ఆ విధంగా ఈ విషయాన్ని పెద్దగా పట్టించుకోవలసిన అగత్యంలేదు.

మంచి సంగీతాన్ని ఆస్వాదించాలని ఆశించే ప్రతీ ఒక్కరు తప్పక చూడవలసిన చిత్రం ' శకుంతల'.




వచ్చే ఆదివారం "ఘంటసాల మదిలో మెదిలే సజీవరాగం" శీర్షికలో మరల మరో మరపురాని గీతంతో కలుసుకుందాము. 

ప్రణవ స్వరాట్


Saturday, 4 January 2025

ఘంటసాల - సదా మదిలో మెదిలే సజీవరాగం - 63వ భాగం - మత్తు వదలరా నిద్దుర మత్తు వదలరా

"ఘంటసాల - సదా మదిలో మెదిలే సజీవరాగం" పేరుతో సాగే ఈ శీర్షిక, ఘంటసాలవారి రాగాధారిత ఏకగళ గీతాలను పరిచయం చేస్తూ ఘంటసాలగారికి సంబంధించిన ముచ్చట్లతో సాగే జ్ఞాపకాలమాలిక!!"ఘంటసాల - సదా మదిలో మెదిలే సజీవరాగం" పేరుతో సాగే ఈ శీర్షిక, ఘంటసాలవారి రాగాధారిత ఏకగళ గీతాలను పరిచయం చేస్తూ ఘంటసాలగారికి సంబంధించిన ముచ్చట్లతో సాగే జ్ఞాపకాలమాలిక!!

   

ఘంటసాల మదిలో సదా మెదిలే సజీవరాగం!!
అరవై రెండవ భాగం ఇక్కడ

63వ సజీవరాగం -  మత్తు వదలరా నిద్దుర మత్తు వదలరా

చిత్రం - శ్రీకృష్ణపాండవీయం
గానం - ఘంటసాల
రచన - కొసరాజు
సంగీతం - టి.వి.రాజు 

వచనం - అపాయమ్ము దాటడాని కుపాయమ్ము కావాలి

అంధకార మలమినపుడు

వెలుతురుకై వెతకాలి

ముందుచూపు లేనివాడు ఎందునకూ కొరగాడు

సోమరియై కునుకువాడు సూక్ష్మమ్ము

గ్రహించలేడు !

 పల్లవి :

మత్తు వదలరా నిద్దుర మత్తు వదలరా

ఆ మత్తులోన పడితే గమ్మత్తుగ చిత్తౌదువురా 

                                             !మత్తు!

చరణం 1:

జీవితమున సగభాగం నిద్దురకే సరిపోవు

మిగిలిన ఆ సగభాగం చిత్తశుద్ధి లేకపోవు

అతినిద్రాలోలుడు తెలివిలేని మూర్ఖుడు-2

పరమార్ధం కానలేక వ్యర్ధంగా చెడతాడు

                                             !మత్తు! 

వచనం :

సాగినంతకాలం నా అంతవాడు లేడందురు సాగకపోతే  ఊరక

చతికిలబడిపోదురు కండబలముతోటే ఘనకార్యము 

సాధించలేరు బుధ్ధిబలము తోడైతే విజయమ్ము వరింపగలరు 

                                             !మత్తు!

చరణం 2:

చుట్టుముట్టు ఆపదలను మట్టుబెట్ట బూనుమురా

పిరికితనము కట్టిపెట్టి ధైర్యము చేపట్టుమురా

కర్తవ్యము నీ వంతు కాపాడుట నా వంతు

చెప్పడమే నా ధర్మం వినకపోతే నీ ఖర్మం

                                             !మత్తు!

సంగీత సాహిత్యాల సమాహారం పాట. కొన్ని పాటలు సంగీత రస ప్రధానంగా వుంటే మరికొన్ని పాటలు సాహితీ రస ప్రధానంగా , సందేశాత్మకంగా వుంటాయి. అలాటి పాటల్లో రాగభావం , స్వరమాధుర్యం కంటే భావానికే ఎక్కువ ప్రాముఖ్యత వుంటుంది. అలాటి ఒః ఆపాతమధురమే నేటి మన మదిలో సదా మెదిలే సజీవరాగం. అదే - 'శ్రీకృష్ణపాండవీయం' చిత్రంలోని గీతం 'మత్తు వదలరా నిద్దుర మత్తు వదలరా '.

 

మని+షి = మనిషి ; మకార త్రయ సమన్వితుడు( మదం, మదిర, మగువ) లాటి చమత్కార నిర్వచనాలెన్నో సగటు మనిషి తత్త్వానికి నిదర్శనంగా చెప్పబడ్డాయి. మనిషిలో సాత్విక గుణాలు లోపించినప్పుడు  రజో, తమో గుణాలు మనిషిని పట్టి పీడిస్తాయి. అలాటి సందర్భాలలో కర్తవ్య విమూఢుడైసోమరిగా మారి రోజంతా తినడంలోనూ, నిద్రపోవడంలోనే గడిపేస్తూంటే ఎందుకు కొరగాకుండా పోతాడు. అలాటప్పుడు  భగవంతుడు సాధు సత్పురుషుల రూపంలో మార్గాన్ని నిర్దేశిస్తాడు. మనిషి ఆ  ఉపదేశాలను సక్రమంగా  అనుసరిస్తే వృధ్ధిచెందుతాడు. లేదంటే పతనమైపోతాడు. భగవంతుడైనా కొంతవరకే మార్గం చూపించి చేయూతనిస్తాడు. పాటించాడా సరి, లేదంటే  'నీ ఖర్మం' అని వదిలేసి చక్కా పోతాడు.

ఇదే ' మత్తు వదలరా నిద్దుర మత్తు వదలరా' పాటలోని సారాశం.

పౌరాణిక చిత్ర నిర్మాణంలో నిష్ణాతుడు ఎన్.టి.రామారావుగారు. మంచి అభిరుచి గల దర్శక, నిర్మాత. తన చిత్రాల ద్వారా సమాజానికి ఉపయోగించే సందేశం వినిపించాలని తపించిన నట దర్శకుడు. తమ సొంత బ్యానర్ లో భారీ ఎత్తున నిర్మించిన పౌరాణిక చిత్రరాజం  'శ్రీకృష్ణ పాండవీయం'. పరస్పర విరుధ్ధ భావాలు గల శ్రీకృష్ణ, దుర్యోధన పాత్రలను ఎంతో వైవిధ్యంతో పోషించి నటరత్న బిరుదుకు వన్నె తెచ్చారు.

 నేటి సజీవరాగమైన "మత్తు వదలరా నిద్దుర మత్తు వదలరా " పాట శ్రీకృష్ణ పాండవీయం చిత్రంలోనిదే.

కార్యార్ధియై వెళ్ళిన భీముడు కర్తవ్యాన్ని  మరచి నిద్రమత్తులో పడినప్పుడు శ్రీకృష్ణుడు మారువేషంలో వచ్చి అతనిని జాగ్రదావస్థకి తీసుకువచ్చి కర్తవ్యాన్ని బోధించే సన్నివేశంలో వచ్చే పాట ఇది. సన్నివేశపరంగా ఇది భీముని ఉద్దేశించి పాడినా ఆ పాటలోని సందేశం. ఈ లోక ప్రజలందరికీ వర్తిస్తుంది. ఈ పాటను కొసరాజు రాఘవయ్య చౌదరిగారు చాలా అద్భుతంగా వ్రాసారు. ముందు చెప్పినట్లుగా ఈ పాట సాహిత్య ప్రధానమైన గీతం. నిరక్షరాస్యులకు కూడా అతి తేలికగా అర్ధమయేరీతిలో ఈ పాటను కొసరాజు వ్రాసారు. మనిషిలోని బలహీనతలను, దుర్గుణాలను ఎత్తిచూపుతూ వాటిని తొలగించుకోవలసిన ఆవశ్యకతను చమత్కారంగా చిన్నచిన్న మాటలతో  సుస్పష్టం చేసారు. మత్తు, గమ్మత్తు, చిత్తు, చుట్టుముట్టు, మట్టుబెట్టు, కట్టిపెట్టు, చేపట్టు  వంటి  పదాలు అంత్యప్రాసల మీద కొసరాజుగారికున్నమక్కువను తెలియపరుస్తాయి. పాటలోని భావాన్ని, సాహిత్యాన్ని విశ్లేషించవలసినంత కఠినతర భాషేమీ ఈ పాటలేదు. అన్నివర్గాలవారు అత్యంత సులభంగా అర్ధం చేసుకోగల పాట. ఇది కూడా అర్ధం కాలేదంటే ఇంక అది వారి 'ఖర్మం'.

ఇందులో సంగీతం పాత్ర నామమాత్రం. అయినా అందరూ సులభంగా పాడుకునేలా స్వరపర్చారు సంగీతదర్శకుడు టి.వి.రాజు. మ‌రెన్నో శ్రవణపేయమైన గీతాలున్న శ్రీకృష్ణ పాండవీయంలో ఘంటసాలవారు ఆలపించిన ఈ పాట మాత్రం కధాపరంగా ప్రాధాన్యత సంతరించుకుంది. ఏ రకమైన గీతమైనా ఆ పాట భావంలో లీనమై అవలీలగా మధురంగా ఆలపించగల నేర్పరి ఘంటసాల. ఈ పాటలో వున్న తమాషా ఏమంటే ఈ పాటలో వచనం, పాట రెండూ వినిపిస్తాయి.  'అపాయమ్ము దాటడానికుపాయమ్ము కావాలి...అనే వచనంతో ప్రారంభమై తర్వాత 'మత్తు వదలరా' అనే పల్లవి తో పాట సాగుతుంది. అలాగే, ఒకటవ చరణానికి , రెండో చరణానికి మధ్య మరల వచనం వస్తుంది. ఒక్కొక్కసారి పాట సాహిత్యం లోని పదాలు తాళానికి ఎదురుతిరిగి పాట వరసకునడకకు అడ్డు తగులుతూంటాయి. అలాటి సందర్భాలలో పాటను ఆపి వచన రూపంలో చెప్పదలచుకొన్న విషయాన్ని  చెప్పిస్తారు. ఇందువల్ల సంగీత పరంగా, సాహిత్య పరంగా ఔచిత్యం దెబ్బతినదు.  ఈరకమైన విషయాలన్నింటిని ఆకళింపుజేసుకొని గీతానికి కావలసిన రసోత్పత్తిని సమర్ధవంతంగా కలిగించడం ఘంటసాలవారి ప్రత్యేకత.

టేప్(డప్పు), తబలా డక్క, గిటార్, ఫ్లూట్ వంటి వాద్యాలను మాత్రమే ఔచిత్యంతో ఉపయోగించారు టి.వి.రాజు. ఎన్నో మంచి పాటలున్న ఈ చిత్రంలో  సి.నా.రె. వ్రాసి సుశీల, లీల గార్లు ఆలపించిన 'స్వాగతం, సుస్వాగతంపాట సృష్టించిన సంచలనం అంతా ఇంతాకాదు.

1995లో  ప్రశాంతినిలయంలో శ్రీ శ్రీ సత్యసాయి బాబా వారి 70 జన్మదినోత్సవ సందర్భంగా అక్కడ మా జంటసంస్థల జాతీయసమైక్యతోత్సవాలు ఘనంగా జరిగాయి. ఆ సందర్భంలో బాబావారు తమ రథంలో ఊరేగింపుగా వచ్చినప్పుడు ఈ 'స్వాగతం , సుస్వాగతం' పాట వరసలో  బాబా వారి పరంగా వేరే సాహిత్యం వ్రాయించి ప్రముఖ గాయకుడు మనో, నటుడు సాయికుమార్బృందంతో పాడించడం, అది లక్షలాది సంఖ్యలో హాజరయిన భక్త సందోహానికి అమితమైన  ఉత్సాహాన్ని, ఆనందాన్ని కలిగించింది ఇంకా కనులముందు కదలాడుతోంది.

శ్రీకృష్ణపాండవీయం చిత్ర దర్శకుడిగా, శ్రీకృష్ణ, దుర్యోధన పాత్రధారిగా ఎన్.టి.రామారావు తన విశ్వరూపాన్ని, బహుముఖ ప్రజ్ఞను దిగంతాలకు చాటిచెప్పారు. సుప్రసిద్ధ కన్నడ నటుడు ఉదయకుమార్ ఈ చిత్రంలో భీమసేనుడిగా నటించారు. తమ పూర్వీకం తెలుగునాటకు చెందినదేనని తమ ఇంట్లో తెలుగులోనే మాట్లాడుకుంటామని ఉదయకుమార్ ఏదో పత్రిక ఇంటర్వ్యూలో చెప్పగా చదివిన గుర్తుంది. తాను హీరోగా నటించిన మరికొన్ని ఇతర చిత్రాలలో కూడా ఉదయకుమార్ కు మంచి అవకాశాలు కల్పించి ప్రోత్సహించిన సహృదయుడు ఎన్.టి.ఆర్. పరమానందయ్య శిష్యుల కథ విజయం తరవాత నిర్మాత తోట సుబ్బారావు నిర్మించిన 'భువనుందరి కథ' చిత్రంలో చాకలి తిప్పడు పాత్ర వాటిలో ఒకటి. శ్రీ కృష్ణపాండవీయం సాధన గురించి, ఘనవిజయం గురించి నేను ప్రత్యేకించి చెప్పబూనడం హాస్యాస్పదమే అవుతుంది.




వచ్చే ఆదివారం "ఘంటసాల మదిలో మెదిలే సజీవరాగం" శీర్షికలో మరల మరో మరపురాని గీతంతో కలుసుకుందాము. 

ప్రణవ స్వరాట్  


ఘంటసాల - సదా మదిలో మెదిలే సజీవరాగం - 65వ భాగం - నా రాణి కనులలోనే ఆనాటి కలలు సాగే

"ఘంటసాల - సదా మదిలో మెదిలే సజీవరాగం" పేరుతో సాగే ఈ శీర్షిక, ఘంటసాలవారి రాగాధారిత ఏకగళ గీతాలను పరిచయం చేస్తూ ఘంటసాలగారికి సంబంధించి...